Wat betekent waterlot bij bomen?

Waterloten bij bomen zijn snelle, rechtopstaande, horizontale of in niet nader te benoemen richting groeiende scheuten. Die uit de stam of oudere takken groeien.

Deze scheuten kunnen ontstaan als reactie op stress. Of beschadiging (zoals snoeien of breuk). Of wanneer de boom (plots) overmatig licht of water ontvangt.

Waterloten kenmerken zich door hun snelle groei. En kunnen soms als ongewenst worden beschouwd. Vooral in beheerde landschappen. Omdat ze de vorm en structuur van de boom kunnen verstoren. En kunnen leiden tot een dichtere, minder beheersbare kroon.

Echter moet je beseffen dat het vormen van waterlot één van de belangrijkste overlevingsmechanismen van een boom is. En dat je waterloten doordacht moet beheren en niet zomaar mag verwijderen.

Kenmerken van waterloten

Locatie en groeirichting: waterloten kunnen overal op de stam of grotere takken verschijnen. En groeien vaak verticaal of in een steile hoek. Wat contrasteert met de natuurlijke groeirichting van de takken van de boom.
Snelle groei: ze hebben soms de neiging snel te groeien in vergelijking met andere takken. En kunnen binnen een enkel groeiseizoen aanzienlijke lengtes bereiken. Vooral orthotroop waterlot bij vitale bomen kan erg snel groeiend zijn. Ook bij het knotten van bomen ziet men de eerste jaren erna ernorme scheutlengten. De nieuwe scheuten zijn tenslotte ook waterloten. Die later uitgroeien tot takken. Dat is net zo bij het afzetten van hakhoutstoven. Waarbij de eerste jaren nadien er soms scheutlengten (waterloten) van meer dan 1 tot zelfs 2 meter gevormd worden in één groeiseizoen.
Dunne, zwakke structuur: ondanks hun snelle groei zijn waterloten vaak dun en zwakker dan andere takken. En kunnen gemakkelijk breken onder belasting. Hun groei vertrekt uit adventiefknoppen of slapende knoppen. Vandaar dat hun aanhechting vaak minder sterk is. Vooral de eerste jaren na hun ontstaan. Dan bij een normale takaanhechting. Die eerder op jong en dun hout ontstaat uit slapende knoppen of knoppen in de bladoksel tijdens de normale groeiontwikkeling. En alsmaar verstevigen naarmate de diktegroei toeneemt.

Oorzaken van waterloten

Snoeien of beschadiging: beschadiging van de boom, door snoeien of andere oorzaken, kan de groei van waterloten triggeren. Of stimuleren als de boom probeert het verloren bladoppervlak te compenseren.
Stress: bomen onder stress, door bijvoorbeeld droogte of ziekte, kunnen waterloten produceren, op het moment dat de stress wegvalt. Dit als onderdeel van een poging om te herstellen.
Overmatig licht of water: overmatige blootstelling aan licht, vooral na het verwijderen van omliggende bomen of takken. Of overmatige watergift kan ook de groei van waterloten stimuleren.

Beheer en implicaties van waterloten

Behouden of snoeien: omdat waterlot vaak voorafgegaan wordt door een periode van stress en waterlot een overlevingsmechanisme is, dien je waterlot zoveel mogelijk te behouden. Gedeeltelijke snoei kan echter nodig zijn om ongewenste waterloten te verwijderen. En de gewenste vorm en structuur van de boom te behouden. Het is belangrijk om dit zorgvuldig te doen om verdere stress of overmatige productie van waterloten en verdere verzwakking van de boom te voorkomen.
Gezondheidsbeoordeling: de aanwezigheid van waterloten kan een indicatie zijn dat de boom stress ervaart of herstelt van beschadiging. Dus een grondige beoordeling van de gezondheid van de boom kan nodig zijn.
Preventie: het vermijden van onnodige stress en het handhaven van optimale groeiomstandigheden voor de boom verkleint de kans op vorming van waterloten.

Waterloten kunnen zowel een adaptieve reactie van bomen op stress en beschadiging vertegenwoordigen als een uitdaging vormen voor het beheer van bomen in landschaps- en stedelijke omgevingen. Een goed begrip van de oorzaken en het effectieve beheer van waterloten is essentieel voor de algehele zorg en onderhoud van bomen.

Welke conclusies kan je trekken over de conditie van een boom aan de hand van het soort waterlot (ageotroop, plagiotroop of othotroop)?

De vorm en oriëntatie van waterloten die een boom produceert, kunnen inzicht bieden in de conditie van de boom en de reactie op bepaalde stressfactoren of omgevingsomstandigheden. Hier zijn enkele algemene observaties:

Orthotroop waterlot

Oriëntatie: orthotroop waterlot groeit recht omhoog, parallel aan de zwaartekracht.
Conclusies: de productie van orthotrope waterloten kan duiden op een poging van de boom om snel verloren bladoppervlak te compenseren. Vaak als reactie op overmatig snoeien, beschadiging van de hoofdstam of bovenste kroon. Of significante verlies van bladmassa door ziekten of plagen. Het kan ook een teken zijn dat de boom probeert zijn fotosynthetische capaciteit te maximaliseren. Mogelijk door gebrek aan licht in de bovenste delen van de kroon. Orthotroop waterlot wordt geassocieerd met een veerkrachtige en vitale boom.

Plagiotroop waterlot

Oriëntatie: plagiotrope waterloten groeien in een hoek ten opzichte van de zwaartekracht, vaak meer horizontaal.
Conclusies: plagiotrope groei kan wijzen op een meer gematigde reactie op snoei of schade. Het kan ook een indicatie zijn dat de boom probeert de ruimte efficiënter te gebruiken. En het licht beter te vangen. Vooral als er concurrentie is van omliggende vegetatie. In sommige gevallen kan plagiotrope groei ook wijzen op een genetische predispositie of een aanpassing aan specifieke groeiomstandigheden. Plagiotroop waterlot wordt geassocieerd met verminderde vitaliteit. Bomen met een goede veerkracht of vitaliteit produceren darentegen orthotroop waterlot.

Ageotroop waterlot

Oriëntatie: ageotrope waterloten groeien in een richting die afwijkt van de zwaartekracht, wat kan variëren van bijna horizontaal tot schuin naar beneden.
Conclusies: ageotrope groei is minder gebruikelijk en kan wijzen op ongewone stressfactoren of groeiomstandigheden. Het kan bijvoorbeeld voorkomen als reactie op fysieke schade aan de onderkant van de kroon, ongewone lichtomstandigheden, of zelfs als gevolg van genetische variaties binnen de boomsoort. Dit soort waterlot wordt geassocieerd met verminderde of lage vitaliteit.

Algemene conclusies

Reactie op stress: de productie van waterloten, ongeacht de oriëntatie, is vaak een teken dat de boom reageert op stress, beschadiging of verstoring van zijn normale groeipatronen.
Compensatiemechanisme: waterloten fungeren als een compensatiemechanisme om snel bladoppervlak te herstellen en de fotosynthetische capaciteit van de boom te verbeteren na verlies.
Behoefte aan beheer: een overvloed aan waterloten, vooral als ze snel en in grote aantallen verschijnen, kan duiden op een behoefte aan zorgvuldig beheer. En mogelijk snoeien om de structuur van de boom zo goed mogelijk te begeleiden en behouden.

Het observeren van de vorm en oriëntatie van waterloten biedt waardevolle inzichten in de conditie van de boom. En kan helpen bij het bepalen van de beste beheerstrategieën om de gezondheid en vitaliteit van de boom te ondersteunen.

Welke andere overlevingsmechanismen dan waterlot heeft een boom?

Bomen hebben verschillende overlevingsmechanismen ontwikkeld om om te gaan met stress en extreme stressomstandigheden.

Deze mechanismen stellen bomen in staat zich aan te passen aan en te overleven in wisselende en soms vijandige omgevingen. Enkele van deze overlevingsmechanismen zijn:

Droogtetolerantie en waterbeheer

Diepe of uitgebreide wortelsystemen: hiermee kunnen bomen water bereiken uit diepere bodemlagen of een groter gebied bestrijken om wateropname te maximaliseren.
Sluiten van huidmondjes: om waterverlies door verdamping te minimaliseren, kunnen bomen hun huidmondjes (kleine openingen op de bladeren) sluiten, vooral tijdens tijden van droogte.
Bladverlies (bladval): sommige bomen kunnen in tijden van extreme droogte bladeren afwerpen om het waterverlies te beperken.

Temperatuurtolerantie

Veranderingen in bladstructuur en ‑oriëntatie: om oververhitting en zonnebrand te voorkomen, kunnen bomen hun bladeren zo oriënteren dat ze minder direct zonlicht ontvangen, of bladeren ontwikkelen die reflecterend of isolerend werken.
Antivriesproteïnen en suikers: sommige bomen produceren stoffen die voorkomen dat het water in hun cellen bevriest bij lage temperaturen.

Reactie op fysieke beschadiging

Compartmentalisatie van schade: bomen kunnen schadegebieden isoleren door chemische en fysieke barrières te vormen, een proces bekend als compartimentalisatie, om de verspreiding van ziekteverwekkers te beperken.
Vorming van callusweefsel: bij beschadiging vormen bomen vaak callusweefsel rond wonden om deze te beschermen en te genezen. Het callusweefsel kan de wonde volledig overgroeien. Wat als voordeel heeft dat de zuurstof uit de lucht van de wonde is afgesloten. En schimmelinfecties onderdrukt worden.

Chemische verdediging tegen plagen en ziekten

Productie van secundaire metabolieten: bomen kunnen een reeks chemische stoffen produceren. Zoals tannines, terpenen en alkaloïden, die als verdediging dienen tegen herbivoren, insecten en ziekteverwekkers.

Flexibele groei en morfologie

Vorming van waterloten en adventiefknoppen: als reactie op schade of snoei kunnen bomen nieuwe scheuten ontwikkelen vanuit adventiefknoppen. Om verloren gegane delen te compenseren en misschien later te vervangen.
Veranderingen in groeipatroon: bomen kunnen hun groeipatroon aanpassen. Bijvoorbeeld door meer te investeren in wortelgroei dan in kroonontwikkeling onder ongunstige omstandigheden.

Symbiotische relaties

Mycorrhizae (schimmelwortels): veel bomen vormen symbiotische relaties met schimmels. Waarbij de schimmel helpt bij de opname van water en voedingsstoffen in ruil voor koolhydraten van de boom.

Seizoensgebonden aanpassingen

Bladval in de herfst: loofbomen in gematigde klimaten werpen hun bladeren af in de herfst. Om waterverlies tijdens de winter te minimaliseren en zich te beschermen tegen schade door vorst en sneeuw.

Deze mechanismen zijn daarom niet alleen cruciaal voor het individuele overleven van bomen. Maar dragen tegelijkertijd ook bij aan de veerkracht en stabiliteit van hele bossen en ecosystemen.

Wat betekent waterlot bij bomen?