Stedelijk boombeheer met gezonde en monumentale toekomstbomen
De toekomst van bomen in de stad: een visie op stedelijk boombeheer
In onze steeds meer verstedelijkte wereld speelt stedelijk boombeheer, of urban forestry, en de aanwezigheid van toekomstbomen, een belangrijke rol in het creëren van leefbare, duurzame en gezonde stedelijke omgevingen.
Bomen in de stad zijn niet alleen essentieel voor het esthetische aspect. Maar ook voor het welzijn van haar inwoners en bezoekers. En het ecologische evenwicht.
De “toekomstboom” is een concept dat staat voor bomen die je speciaal selecteert, beschermt of aanplant, en beheert met het oog op de lange termijn. Rekening houdend met de uitdagingen en veranderingen in het stedelijke klimaat en de klimaatverandering.
Toekomstbomen hebben een grote “canopy cover” of kruinprojectie, waardoor ze ook veel ecosysteemdiensten leveren.
Bestaande toekomstbomen zijn het belangrijkst
Bij de selectie van toekomstbomen met stedelijk boombeheer kijk je steeds eerst naar bestaande bomen. En dan naar eventuele nieuwe opportuniteiten, door nieuwe bomen te gaan aanplanten. Want nieuw aangeplante bomen zijn pas na 27 tot 60 jaar CO2-neutraal in de koolstofcyclus van onze planeet. En omdat ze al aanwezig zijn, moet je veel minder investeren en alleen zorgen voor het onderhoud.
Temeer dat onze aandacht hierdoor dus gaat naar het maximale behoudt en de bescherming van bestaande bomen.
Dieper inzicht in stedelijk boombeheer en toekomstbomen
Bomen zijn de ruggengraat van stedelijk groen. Ze bieden enorm veel ecosyteemdiensten aan zijn bewoners en bezoekers. Denk maar aan schaduw, verkoeling en social contact tussen bezoekers van een park. Maar ze zorgen ook voor opvang van stormwater, waardoor er minder wateroverlast is. En ze filteren fijn stof en dempen het geluid. Allen belangrijke ecosysteemdiensten die je zeker niet mag vergeten.
Bomen, en zeker toekomstbomen, met een grote canopy cover zijn cruciaal voor het creëren van veerkrachtige, gezonde en leefbare stedelijke omgevingen.
Het concept van de “toekomstboom” belicht de noodzaak en de voordelen van een doordachte selectie, bescherming en zorg voor monumentale stadsbomen of kandidaatbomen. Of de aanplant van nieuwe kandidaten.
En omdat de toekomstbomen de langetermijnuitdagingen van het stedelijke leven en de klimaatverandering moeten kunnen trotseren, is het crusiaal om bij stedelijk boombeheer de nodige aandacht te besteden aan groeiplaatskwaliteit en groeiplaatsinrichting.
Op die manier ondersteun je bomen enorm en is de kans alleen maar groter dat je de toekomstboom realiseert en langer behoudt.
Aanleg van een groeiplaatsconstructie met onder de sandwichpanelen en kwalitatief goede bodem, die voor de bomen makkelijk doorwortelbaar is, waardoor ze over een grote doorwortelbare ruimte beschikken. Een zeer goede oplossing in stedelijk boombeheer om bomen ruimte te geven en laen ontwikkelen, alsook de bodem bovengronds volwaardig te kunnen gebruiken, zonder nadeel voor de boom (lees zonder bodemcompactatie).
Kenmerken van toekomstbomen
Een toekomstboom of kandidaat toekomstboom in de stedelijke context voldoet aan verschillende belangrijke parameters.
Dit label wordt gegeven aan bomen die bijzonder waardevol zijn en een belangrijk onderdeel zijn van het bestaande of toekomstige landschap.
Dit zijn bestaande beeldbepalende bomen die vanwege hun soort, plaatsing of grootte als essentieel worden beschouwd voor het toekomstige groene karakter van het gebied. Of kandidaat toekomstbomen.
De kandidaat toekomstbomen behelst de categorie bomen met potentie of een belangrijke rol in het toekomstige groenbeeld. Het kunnen jonge, beloftevolle bomen zijn. Of reeds volgroeide bomen die vanwege hun uiterlijk, positie of omvang behouden moeten worden voor de generaties na ons.
Tijdens infrastructuurwerken zal je deze bomen ook maximaal beschermen, door middel van een boombeschermingsplan, om ze ten allentijde te behouden.
Conditie en afwezigheid van ernstige gebreken
Toekomst bomen dienen zonder meer een over een goede conditie te beschikken. En mogen geen gebreken hebben die niet duurzaam zijn op te lossen. Omdat je wil voorkomen dat je investeert in een boom die zijn lange termijn behoud niet kan waar maken.
Beschikbare ruimte
Omdat bomen jaarlijks de nodige groei realiseren, hebben bomen ruimte nodig. Zowel bovengronds als ondergrond. Toekomstbomen bevinden zich dus op plaatsen waar deze ruimten tot ontwikkeling mogelijk zijn.
Ondergronds mag je rekenen op een jaarlijks extra benodigd bodemvolume van 1 m³. Uiteraard afhankelijk van de bodemkwaliteit en de boomsoort.
De fysieke ruimte die een toekomstboom nodig heeft, is een belangrijke overweging. Ook voor toekomstig nieuw aan te planten bomen, waardoor je in de ontwerpfase er al rekening moet mee houden.
Wortelruimte
Voldoende ondergrondse groeiruimte is essentieel voor de gezondheid, conditie, ontwikkeling en stabiliteit van de boom. Innovatieve oplossingen zoals gestructureerde grondsystemen zullen de wortelgroei bevorderen, het wortelsysteem beschermen en dit zonder de stedelijke infrastructuur te verstoren.
Kroonontwikkeling
Toekomstbomen moeten de mogelijkheid hebben om een volledige kroon te kunnen ontwikkelen. Zodat ze zo groot mogelijk wordt. Wat essentieel is voor hun fotosynthese, maar ook voor schaduwvoorziening, esthetiek en het creëeren van een betere luchtkwaliteit in het kader van het maximaal leveren van ecosysteemdiensten.
Beeldbepalende, monumentale bomen in het stedelijk boombeheer
Toekomstbomen zijn de meest beeldbepalende en monumentale bomen van de stad.
Je ziet ze van ver en zijn prominent aanwezig. Het kunnen historische bomen zijn of beschermde bomen met erfgoedwaarde.
En de kandidaten hebben het vermogen om dit op termijn te worden.
Weerbaarheid tegen klimaatverandering
Toekomstbomen helpen je beschutten tegen extreme weersomstandigheden zoals hittegolven, droogte, en hevige regenval. Omdat ze een grote kroonprojectie hebben, geven ze veel schaduw en verkoeling. En anderzijds omdat ze een grote groeiplaats ter beschikking hebben of uitbreiding krijgen, zijn ze in staat veel stormwater op te vangen.
Aanpassingsvermogen aan stedelijke omstandigheden
Ze kunnen beter gedijen in beperktere groeiruimten dan pure bosbomen. En zijn beter bestand tegen stedelijke vervuiling. Maar ook resistenter tegen ziektes en plagen die vaker in stedelijke gebieden voorkomen. De soortkeuze bij nieuwe aanplanten is dus zeker van belang.
Biodiversiteit
Toekomstbomen dragen bij aan de biodiversiteit door het ondersteunen van een verscheidenheid aan flora en fauna. Bemerk dat grote bomen een habitat bieden voor een veel hogere verscheidenheid aan insecten en andere dieren, dan een jonge aanplant. En dit scheelt voor sommige soorten met meer dan een factor 100.
Koolstofopslag en luchtzuivering
Vooral grote bomen met een grote kruin, zoals toekomstbomen, zijn effectief in het absorberen van CO2 en het filteren van luchtvervuilende stoffen. Omwille van hun grootte vangen ze veel meer fijn stof dan een jonge veel kleinere boom. Ook hun grote structuur herbergt veel meer koolstof dan een kleine boom.
Sociale en psychologische voordelen
In de buurt van toekomstbomen zijn vaak rustgelegenheden ingericht zoals banken, waardoor er meer mensen samenkomen. Dit levert een positieve bijdrage aan de sociale cohesie en het psychologisch welzijn van stadsbewoners. Maar ook alleen het zien van een grote indrukwekkende kruin op zich geeft al mentale rust.
Een medische studie heeft aangetoont dat onze hersenen houden van het zien van niet-afgelijnde, maar meer choatische vormen. Waardoor ze veel minder activiteit vertonen en ze dus tot rust kommen.
Een boom met een mooie choatische kruinarchitectuur en wapperende bladeren bieden je dus rust.
Verkrijgen van toekomstbomen door goed stedelijk boombeheer
Naast bestaande toekomstbomen hun groeiplaatsen te beschermen en zelfs uit te breiden en zorg te dragen voor deze bomen, is het ook nuttig om van opportiniteiten tijdens infrastructuurwerken gebruik te maken. En de ruimten die geschikt zijn voor toekomstbomen op te sporen en hiervoor te benutten. En daar dan nieuwe toekomstbomen aan te planten.
De ontwikkeling van deze nieuwe toekomstbomen door het aanplanten van jonge bomen, dien je te dragen en sturen in je stedelijk boombeheer. En is een dynamisch proces dat begint bij zorgvuldige selectie en voortdurende zorg.
Hierna lees je de stappen van het dynamisch proces.
Selectie van toekomstbomen
Je selecteert best boomsoorten die genetisch zijn aangepast aan toekomstige klimatologische en stedelijke omstandigheden. Maar je selecteert ook op basis van de kwaliteit van het plantgoed. Zeker omdat je wil dat de bomen onmiddellijk aanslaan, zodat ze minder nazorg nodig hebben.
Bij de selectie hou je best rekening met de reeds aanwezige bomen in de buurt. Zodat soortspreiding eventuele ziekten en plagen kan voorkomen.
Een doordachte soortkeuze is fundamenteel voor het succes van toekomstbomen. Dit omvat niet alleen esthetische overwegingen maar ook de ecologische functie en het aanpassingsvermogen van de boomsoorten aan toekomstige omstandigheden.
Inheemse vs. uitheemse soorten
Een voorkeur voor inheemse soorten waar mogelijk vanwege hun bewezen weerbaarheid in lokale omstandigheden, aangevuld met zorgvuldig geselecteerde aangepaste soorten die bestand zijn tegen toekomstige klimatologische en stedelijke stressfactoren.
Diversiteit
Een divers beplantingsplan dat afhankelijkheid van een enkele soort vermijdt, vermindert het risico van massaverlies door ziektes of plagen.
Plantlocatie
Het zorgvuldig kiezen van de locatie, rekening houdend met de beschikbare ruimte, bodemgesteldheid, en blootstelling aan elementen, zoals reflectie van glaspartijen, tram- of spoorlijnen, verhoogde windsnelheden tussen gebouwen en dergelijke.
Groeiplaatsconstructies
Het toepassen van geavanceerde planttechnieken zoals ondergrondse groeiplaatsconstructies met stormwateropvang zal de groei, gezondheid en ontwikkeling van jonge bomen over de lange termijn bevorderen.
Onderhoud
Het regelmatig inspecteren en uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden zoals begeleidingssnoei en onderhoudssnoei, water geven en onderhouden van de boomspiegels door deze te voorzien van geschikt organisch materiaal. Alsook het onderhoud van de onderplanting van de boom.
Stedelijk boombeheer voor toekomstbomen
Effectief stedelijk boombeheer omvat een reeks strategieën en praktijken die zijn ontworpen om het stedelijk groen niet alleen nu te ondersteunen, maar ook in de toekomst te laten floreren:
In stadsplanning geïntegreed stedelijk boombeheer
Het integreren van bomen en groene ruimten in de stedelijke planning vanaf de beginfase.
Zeker bij wijzigingen aan de infrastructuur is vroege tussenkomst van de stedelijk boombeheerder of tree manager van groot belang.
Zodat je voorkomt dat je opportuniteiten of bescherming van beeldbepalende toekomstbomen gaat missen. En je zaken te laat zal opmerken; na het ontwerpproces of in de uitvoeringsfase.
Innovatieve groene infrastructuur
Het ontwikkelen van groene ruimten met behulp van groeiplaatsconstructies kan erg nuttig zijn. Want dan heb je dubbel gebruik van de bodem. Enerzijds kan de boom ondergronds beschikken over een geschikte en kwalitatieve groeiplaats. En anderzijds kan de bodem bovengronds als volwaardig wegdek voor voetgangers, fietsers en zelfs auto’s gebruikt worden. Zonder dat de bodem zal compacteren.
Bemerk echter dat groene daken, verticale tuinen, en andere groene artificiële infrastructuren ook bijdragen aan stedelijk groen.
Echter de investering om zulke groene infrastructuren aan te leggen en te onderhouden zijn CO2 verslindend en kosten erg veel, ook in onderhoud.
Het is ecologisch gezien veel nuttiger te investeren in goede groeiplaatsen van bomen die een klimaattemperend effect hebben. En eens ze geïntstalleerd zijn, heel wat minder onderhoud vergen en dus veel sneller CO2-neutraal zijn.
Daar waar vertikale groene muren en daktuinen dit misschien nooit zullen zijn.
Bewustzijn en educatie
Het vergroten van het bewustzijn over het belang van bomen bij het publiek en het aanbieden van educatieve programma’s over boomzorg, helpt bewoners te begrijpen waarom bepaalde beslissingen worden genomen in het kader van stedelijk boombeheer.
En meer begrip zal meer rust en samenwerking met zich meebrengen. In plaats van tegenkanting, omwille van gebrek aan kennis of inzicht.
Beleid en wetgeving
Het implementeren van een beleid en wettelijk kader dat de bescherming, het behoud, en de ontwikkeling van stedelijk groen bevordert, heeft zowel op korte als op lange termijn een enorme ondersteundende functie.
Denk bij de implementatie van beleid en een wettelijk kader in zake stedelijk boombeheer ook aan de pariculiere en privé bomen en boombestanden in de stad. Want wanneer je ook deze bomen correct beschermt, neemt de totale canopy cover van de stad toe en zal de kwalitateit ervan verbeteren.
Stedelijk boombeheer en bescherming van bomen tijdens civiele werken
Om te verzekeren dat toekomstbomen geen schade ondervinden tijdens civiele werken en infrastructuurwerken, moet je een reeks voorzorgsmaatregelen nemen en voorzien binnen je stedelijk boombeheer.
Zoals het opstellen van een globaal bomenplan of boombeschermingsplan. Dat fungeert als duidelijk afgelijnt kader en beschrijft hoe je met bomen omgaat tijdens infrastructuurwerken en cievele werken.
Het is misschien wel het allerbelangrijkste onderdeel van je stedelijk boombeheer. Want het is de leidraad voor het beheer van alle bomen in je stedelijk gebied.
Dit zijn de belangrijkste onderdelen van je boombescherming in je stedelijk boombeheer:
- Voorafgaande impactbeoordeling door het opstelellen van een Bomen Effect Analyse of BEA van civiele werken op bomen en
- Het aanpassen van plannen om schade te minimaliseren,
- Opstellen van een boombeschermingsplan met effectieve maatregelen.
Bij stedelijk boombeheer is het dus belangrijk tijdig de boomdeskundige te betrekken in je project. Nog vanaf de ontwerpfase van het project.
Beschermingszones, niet alleen voor toekomstbomen, maar alle bomen
Het instellen van duidelijke beschermingszones rond bomen om te voorkomen dat bouwactiviteiten de wortels, stam of takken beschadigen.
Beschermingsmaatregelen
Maatregelen en voorzorgen die je dient te nemen om schade aan bomen te voorkomen. Zowel bovengronds als ondergronds. De maatregelen zijn uiteenlopend: procedures om boomsparend te werken zoals het gebruik van een air-spade of grondzuigwagen, aanbrengen fysieke barrières om toegang tot de boombeschermingszone (TBBZ) te voorkomen, graven van proefgeulen en preventief wortelonderzoek, …
Het implementeren van fysieke beschermingsmaatregelen zoals hekwerken rond bomen en wortelbeschermingszones om verdichting van de bodem te voorkomen zijn twee erg belangrijke maatregelen.
Met een air-spade puinvrij blazen van de wortels ter hoogte van nutsleidingen, om bodem terug doorwortelbaar te maken ter voorbereiding van een groeiplaatsinrichting.
Zorgvuldige planning
Het nauwkeurig plannen van bouwwerkzaamheden om verstoring van de grond en wortelsystemen tot een minimum te beperken. En in geval van bronbemaling, de bomen zo min mogelijk bloot te stellen aan een verlaagde grondwatertafel. Doordat je bemalingswerken zoveel mogelijk buiten het groeiseizoen plant.
Toezicht en handhaving
Het aanstellen van een gekwalificeerde boomdeskundige om toezicht te houden op de werkzaamheden en de naleving van de beschermingsmaatregelen te verzekeren.
Herstelmaatregelen opnemen in stedelijk boombeheer
Het snel implementeren van herstelmaatregelen in het geval van onvermijdelijke schade, zoals bodemverbetering en gerichte zorg na de bouwwerkzaamheden.
Als je meer wenst te weten kan je terecht op onze speciale pagina’s over boombescherming of het opstellen van een boombeschermingsplan.
Levensvatbaarheid en weerbaarheid: klaar voor de toekomst
De levensvatbaarheid van een toekomstboom hangt af van zijn vermogen om zich aan te passen aan en te gedijen in de veranderende stedelijke omstandigheden.
Weerbaarheid tegen stressfactoren
Toekomstbomen moeten bestand zijn tegen stedelijke stressfactoren zoals luchtvervuiling, beperktere groeiruimten, en verhoogde temperaturen.
Klimaatverandering
De geselecteerde boomsoorten moeten in staat zijn om te gedijen onder de voorspelde klimaatveranderingsscenario’s, inclusief hogere temperaturen en veranderende neerslagpatronen. Vaak betekent dit langere aaneengesloten droogteperioden met hogere temperaturen. En langere aaneengesloten nate perioden met opmerkelijk hogere neerslaghoeveelheden.
Stedelijk boombeheer: een holistische aanpak
Het beheer van toekomstbomen in een stedelijke omgeving vereist een holistische en proactieve benadering, die verder gaat dan alleen de aanplantfase en de onderhoudsfase. Ze is systeem overkoepellend: zowel voor het goed beheer van bomen, het bijdragen aan oplossingen voor klimaatuitdagingen, als het multifunctioneel gebruik van de ruimten in de stad en het welzijn voor zijn bewoners.
Regelmatige evaluatie en zorg
Een continu zorgplan inclusief regelmatige inspecties, snoeiwerkzaamheden, en gezondheidsbeoordelingen om problemen vroegtijdig te identificeren en aan te pakken.
Integratie met stedelijke infrastructuur
Het ontwerpen van stedelijke ruimten met oog voor de behoeften van toekomstbomen, zodat ze kunnen gedijen zonder conflict met de infrastructuur.
Conclusie: de rol van toekomstbomen en stedelijk boombeheer
Toekomstbomen spelen een cruciale rol in het verwezenlijken van veerkrachtige, duurzame en leefbare stedelijke omgevingen. Door zorgvuldige soortkeuze, ruimteplanning, en adaptief stedelijk boombeheer kunnen steden een netwerk van toekomstbomen cultiveren die niet alleen vandaag waarde bieden maar ook klaar zijn voor de uitdagingen van morgen.
Stedelijk boombeheer is daarom niet alleen een kwestie van landschapsinrichting, maar ook een fundamenteel aspect van stedelijke planning en ontwikkeling, essentieel voor de gezondheid en het welzijn van toekomstige generaties stadsbewoners.