Aantastigen bij bomen, welke soorten en hoe verdedigt een boom zich?
Aantastingen bij bomen: oorzaken, gevolgen en verdedigingsmechanismen
Bomen zijn cruciale componenten van onze ecosystemen en bieden een breed scala aan ecosysteemdiensten, maar net als alle levende organismen, zijn bomen onderhevig aan verschillende aantastingen die hun gezondheid en overleving kunnen bedreigen.
Deze aantastingen kunnen worden veroorzaakt door biotische factoren, zoals schimmels, insecten en andere pathogenen, of door abiotische factoren, zoals extreme weersomstandigheden, vervuiling en mechanische beschadigingen.
In dit artikel verkennen we de verschillende soorten aantastingen bij bomen, hoe deze aantasters te werk gaan om bomen aan te vallen of te koloniseren, en de verdedigingsmechanismen die bomen hebben ontwikkeld om zich tegen dergelijke bedreigingen te verweren.
Soorten aantastingen bij bomen
Aantastingen door biotische factoren
Biotische aantastingen omvatten schimmels, bacteriën, virussen, insecten en andere planten (zoals parasitaire planten). Deze organismen kunnen bomen aanvallen, waardoor ziekten of fysieke schade ontstaat die de gezondheid van de boom kan aantasten.
Schimmelaantastingen
Schimmels kunnen verschillende delen van de boom infecteren, waaronder wortels, stammen, takken en bladeren. Voorbeelden zijn wortelrot, veroorzaakt door schimmels zoals Armillaria, en bladvlekkenziekten.
Voorbeelden van enkele schimmelaantastingen
Echte honingzwamaantasting (Armillaria mellea)
Schimmels die via de wortels of beschadigingen ter hoogte van de stamvoet de boom infecteren en het cambium aanvallen en doen afsterven. Wat leidt tot verzwakking en uiteindelijk de dood van de boom.
Echte meeldauw (Podosphaera spp., Uncinula spp.)
Een oppervlakkige schimmel die bladeren bedekt met een wit, meelachtig poeder, wat de fotosynthese vermindert.
Sphaeropsis sapinea
Is een schimmelaantasting die er voor zorgt dat jonge scheuten afsterven, met symptomen zoals het bruin worden (verkleuren) en groeistoornissen van de naalden en scheuten.
Iepenziekte (Ophiostoma ulmi, Ophiostoma novo-ulmi)
Een schimmelziekte die het vasculaire systeem van iepen aantast, resulterend in verwelking en dood van de boom.
Tamme kastanjekanker (Cryphonectria parasitica)
Veroorzaakt kankers op de stam en takken van kastanjebomen, wat uiteindelijk kan leiden tot de dood van de boom.
Insectenvraat
Insecten kunnen bomen aantasten door te boren in hout, bladeren te eten, of sappen op te zuigen. Bepaalde kevers, zoals de bastkever, en rupsen van verschillende vlindersoorten zijn veelvoorkomende boosdoeners.
Voorbeelden vraataantastingen
Bastkevers (Scolytinae spp.)
Insecten die galerijen graven tussen de bast en het hout, daar waar het cambium van de boom bevindt. Op die manier kan de boom geringschorst worden, wat de gezondheid van de boom aantast en uiteindelijk, bij volledig ringschorsen of te felle verzwakking, leidt tot de dood.
Eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea)
De rupsen van deze nachtvlinder voeden zich met voornamelijk de jonge bladeren van inlandse eiken, zoals de zomereik, wat kan leiden tot (gedeeltelijke) ontbladering van de boom.
Eikenprachtkever (Agrilus biguttatus)
Een kever waarvan de larven de bast en het spinthout van eiken aantasten door er zich mee te voeden, vooral bij zwakke eiken, wat vaak resulteert in de dood van de boom.
Bladluizen
Zuigen sappen uit de bladeren en scheiden een kleverige substantie uit (honingdauw), wat kan leiden tot roetdauwschimmels op de bladeren. En bij extreme aantastingen tot het afsterven van bijvoorbeeld jonge planten of bomen.
Galmuggen
Insecten die de vorming van gallen op bladeren en takken veroorzaken, wat kan leiden tot verminderde groei en vitaliteit van de boom. Alsook verminderde estetische waarde.
Aantastingen door abiotische invloeden op bomen
Abiotische factoren zijn niet-levende factoren die stress of schade aan bomen kunnen veroorzaken.
Deze omvatten extreme temperaturen, droogte, wateroverlast, luchtvervuiling, bodemvervuiling, en mechanische schade (bijvoorbeeld door maaien, snoeien of storm).
Voorbeelden van abiotische factoren die van invloed zijn op aantastingen
Droogte
Langdurige periodes zonder voldoende regenval kunnen leiden tot waterstress, wat de groei beperkt en bomen vatbaarder maakt voor andere aantastingen. Wanneer de droogte te extreem en te langdurig is, krijgt men cavitatie in het hout en kan de boom plots afsterven.
Windschade
Sterke wind kan takken breken, de boom ontwortelen of de kroonstructuur beschadigen.
Zoutschade
Door strooizout te gebruiken in de buurt van bomen verzilt de bodem, wat leidt tot osmotische stress, waarbij osmose omdraait en de bodem water uit de boom onttrekt, waardoor deze uitdroogt. Zout geeft ook schade aan de wortels zelf, waardoor deze hun fysiologische werking niet meer kunnen uitvoeren.
Vorstschade
Late vorst in het voorjaar kan jonge scheuten en bloesems beschadigen, wat de groei en vruchtzetting beïnvloedt. In extreme gevallen kunnen bij volwassen bomen zelfs vorstscheuren optreden, die de mechanische sterkte van de stam ondermijnen.
Luchtvervuiling
Gassen zoals ozon, ammoniak en zwaveldioxide kunnen bladschade veroorzaken en de fotosynthetische efficiëntie van de boom verminderen. Ook gaat door de depositie van deze stoffen in de bodem, de bodemkwaliteit en het bodemleven achteruit. Waardoor de boom in stress komt.
Bemerk dat de jaarlijkse stikstofdepositie gewoon uit de lucht op één hectare grond al te veel is om nog van een natuurlijk evenwichtige bodem te spreken. En waardoor ectomycorrhizavormende symbionten onder druk komen te staan en op die manier ook ganse bosbestanden.
Hoe biotische aantasters bomen aanvallen of koloniseren
Schimmelaantastingen
Schimmels dringen vaak binnen via wonden of zwakke plekken in de boom en verspreiden zich door het vasculaire systeem, wat leidt tot verstoring van water- en nutriëntentransport.
Insectenvraat
Insecten kunnen fysieke schade veroorzaken door
- het boren in
- en eten van levend hout
- of het consumeren van bladweefsel,
wat enerzijds het water- en nutriëntentransport en anderzijds de fotosynthetische capaciteit van de boom vermindert of stopt.
Verdedigingsmechanismen van bomen
Tegen schimmelaantastingen
Een van de belangrijkste verdedigingsmechanismen van bomen tegen schimmelaantastingen is het CODIT-principe (Compartmentalization Of Decay In Trees).
Wanneer een boom gewond raakt, creëert hij barrières om het getroffen gebied (hout) af te sluiten en de verspreiding van pathogenen te beperken.
Tegen vraat
Tegen insectenvraat en andere vraatschade kunnen bomen fysieke barrières (zoals dikke schors) en chemische verdedigingen (zoals toxische verbindingen of afweerstoffen) inzetten om insecten tot herbivoren af te weren.
Vatbaarheid voor aantastingen van bomen
Bomen worden vatbaarder voor aantastingen door een combinatie van stressfactoren, die hun verdedigingscapaciteit kunnen verlagen. Stressfactoren omvatten slechte groeiplaatscondities, extreme weersomstandigheden, lucht- en bodemvervuiling, en ongepast beheer (zoals overmatig snoeien) en bodemverdichting waardoor zuurstofgebrek optreedt.
En verzwakte bomen produceren nu eenmaal minder toxische verbindingen of afweerstoffen. Waardoor de insectenkolonie meer kans krijgt en zich beter kan vermenigvuldigen.
Zo heeft de letterzetteraantasting bij fijnspar zijn opmars kunnen maken omdat de fijnsparren in onze contreien over te weinig hemelwater beschikken om in goede conditie te blijven. Door de verzwakte conditie produceren ze minder hars. De letterzetter kan dan vrij gaatjes boren in de schors van de fijnspar. Zonder een vracht siroop (hars) over zich te krijgen en zonder te komen vast te zitten. En zelfs de laven die onder de schors werden gelegd, kunnen nadien vrij de boom verlaten (naar de volgende), want noch de boorgaten zijn dicht gevloeid met hars, noch hars kon uitdrogen en er een harde barrière vormen, zodat ze bleven opgesloten.
Conclusie
Het vermogen van bomen om zich te verdedigen tegen aantastingen is cruciaal voor hun overleving en de instandhouding van gezonde bossen en stedelijke groenruimten. Door een beter begrip van de interacties tussen bomen en hun aantasters, kunnen beheerders en verzorgers effectievere strategieën ontwikkelen voor het behoud van boomgezondheid en biodiversiteit.
Wens je meer te weten of uw boom een aantasting heeft, wat de gevolgen ervan zijn, en welke acties of maatregelen er moeten ondernomen worden, neem dan contact met ons op om je boom te laten inspecteren.