Leeftijd van een boom bepalen
Methoden, nut en juridische context van de ouderdom van een boom
De leeftijd of ouderdom van een boom bepalen is een nuttig aspect binnen zowel de bosbouw, boomverzorging, ecologie als de juridische sector en geschillen.
Het geeft inzicht in de geschiedenis van het landschap, de gezondheid van het ecosysteem en kan van erg groot belang zijn bij juridische geschillen. Want denk hierbij alleen al maar aan de 30-jarige verjaring en welk effect de leeftijd van de boom dus op gans het dossier kan hebben.
In dit artikel bespreken we waarom het bepalen van de boomleeftijd nuttig is, zowel algemeen als binnen de Belgische wetgeving. En welke methoden er bestaan om dit te doen.
We gaan ook in op de effecten van deze methoden op de boom zelf. We geven voorbeelden van benodigde instrumenten. En beschrijven hoe en waar op de boom juist (locatie) je het beste metingen kunt uitvoeren.
Waarom de ouderdom of leeftijd van een boom bepalen?
Ecologische en wetenschappelijke redenen
Ecologische monitoring
Oudere bomen spelen een cruciale rol in het ecosysteem. Ze bieden habitat voor diverse soorten en dragen bij aan de biodiversiteit.
Klimaatonderzoek
De jaarringen van bomen geven je informatie over historische klimaatpatronen. Denk maar aan de dikte van iedere jaarring, die veranderlijk is. Door bijvoorbeeld droogte of natte perioden en door warme en koude perioden.
Bosbeheer
Kennis van de leeftijd van de bomen in het bosbestand helpt bij het plannen van houtkap en herbebossing. Ook kan de economishce waarde van het hout variëren met de leeftijd van de boom.
Juridische context van de ouderdom van bomen
Bescherming van monumentale bomen
Volgens het Vlaams decreet van 16 april 1996 kunnen bomen van een bepaalde leeftijd en omvang beschermd worden als monument. Het bepalen van de leeftijd kan essentieel zijn voor de beslissende status van ene individueel exemplaar.
Vergunningen voor kapwerkzaamheden
In sommige gemeenten is een kapvergunning vereist voor bomen ouder dan een bepaalde leeftijd. Het nauwkeurig bepalen van de leeftijd kan dus juridisch noodzakelijk zijn.
Ook het tegenovergestelde is waar. Als bomen een bepaalde leeftijd overschrijden, kan het zijn dat je ze niet meer mag kappen.
Eigendoms- en grensgeschillen
De leeftijd van een boom kan bewijsmateriaal leveren bij geschillen over eigendomsgrenzen of aansprakelijkheid bij schadegevallen. De leeftijd van een boom kan ook belangrijk zijn, waarom je de boom al dan niet mag kappen. Denk hierbij vooral aan de 30-jarige verjaring.
Wetsartikels 30-jarige verjaring
In de Belgische wetgeving spelen verjaringstermijnen een cruciale rol bij het bepalen van rechten en plichten met betrekking tot eigendommen, waaronder bomen. De 30-jarige verjaring kan specifiek van toepassing zijn in situaties waarbij bomen te dicht bij de eigendomsgrens staan of waar er sprake is van overhangende takken en wortels.
Artikel 2262 (oud Burgerlijk Wetboek)
- Algemene Verjaringstermijn van 30 Jaar:
- Alle persoonlijke en zakelijke rechtsvorderingen verjaren door verloop van 30 jaar, zonder dat degene die zich op de verjaring beroept enige titel of goede trouw moet bewijzen.
- Toepassing op bomen: indien een boom al meer dan 30 jaar op een bepaalde plaats staat, kan de buurman niet meer eisen dat deze wordt verwijderd, zelfs als de boom te dicht bij de grens staat volgens de wettelijke bepalingen.
Artikel 2228 (oud Burgerlijk Wetboek)
- Verkrijgende verjaring door ononderbroken bezit:
- Men kan door een ononderbroken en openbaar bezit van 30 jaar een zakelijk recht verkrijgen.
- Toepassing op bomen: als een eigenaar gedurende 30 jaar ononderbroken een boom te dicht bij de grens heeft staan zonder dat de buurman bezwaar maakt, verkrijgt hij het recht om die boom te behouden.
Artikel 3.26 (nieuw Burgerlijk Wetboek – Goederen)
- Verkrijgende verrjaring van onroerende zakelijke rechten:
- Een onroerend zakelijk recht kan worden verkregen door bezit gedurende 30 jaar.
- Geen titel of goede trouw vereist: De verkrijgende verjaring vereist geen titel of goede trouw.
Artikel 3.28
- Ononderbroken en openbaar bezit:
- Het bezit moet ononderbroken, ongestoord, openbaar en ter goeder trouw zijn.
- Toepassing op bomen: als de eigenaar van een perceel gedurende 30 jaar zichtbaar en ongestoord een boom te dicht bij de grens heeft staan, kan hij het recht verkrijgen om deze te behouden.
Toepassing op bomen
- Behoud van bestaande situaties:
- Bomen die al meer dan 30 jaar op een bepaalde afstand van de grens staan, kunnen niet meer worden verwijderd op basis van de afstandsregels.
- Overhangende takken en doorschitende wortels:
- Na 30 jaar kan de buurman het recht verliezen om verwijdering van overhangende takken of doorschietende wortels te eisen.
Praktische Gevolgen van de 30-jarige Verjaring
Erfdienstbaarheden door verjaring:
- Ontstaan van rechten:
- Er kunnen erfdienstbaarheden ontstaan door verjaring, zoals het recht om een boom dicht bij de grens te behouden.
- Beperkingen voor de buurman:
- De buurman kan na 30 jaar geen juridische stappen meer ondernemen om de situatie te veranderen.
Rechtszekerheid
- Bestendiging van feitelijke situaties:
- De wetgeving bevordert rechtszekerheid door bestaande situaties na verloop van tijd te erkennen en te bestendigen.
Belangrijke Overwegingen
- Ononderbroken bezit: het bezit moet continu zijn geweest zonder onderbrekingen of betwistingen.
- Openbaar en zichtbaar: het bezit moet zichtbaar zijn geweest, zodat de buurman op de hoogte kon zijn.
- Geen vereiste van goede trouw: voor de 30-jarige verjaring is geen goede trouw vereist; zelfs onrechtmatig bezit kan leiden tot verkrijging van rechten.
- Lokale reglementen: gemeentelijke verordeningen kunnen aanvullende regels bevatten die van invloed zijn op deze situaties.
Gezien de complexiteit van verjaringsregels en de mogelijke impact op eigendomsrechten, is het raadzaam om bij ieder specifiek geval juridisch advies in te winnen. Een juridisch expert of advocaat kan de situatie beoordelen op basis van de meest recente wetgeving en jurisprudentie.
De 30-jarige verjaring in de Belgische wetgeving kan ertoe leiden dat bestaande situaties met betrekking tot bomen worden bestendigd, zelfs als deze in strijd zijn met de wettelijke afstandsregels.
Dit mechanisme draagt bij aan de rechtszekerheid door na verloop van tijd feitelijke situaties te erkennen en te beschermen tegen juridische betwistingen.
Het is essentieel voor eigenaren en buren om op de hoogte te zijn van deze wettelijke bepalingen. Om conflicten te voorkomen en om hun rechten en plichten correct te kunnen inschatten.
Hoe de leeftijd van een boom bepalen?
Niet-invasieve methoden
Visuele inspectie en schatting
Op basis van de omtrek, hoogte en soort kan je een schatting maken van de leeftijd van een boom. Echter moet je wel weten dat de diktegroei en lengtegroei van vele factoren afhankelijk zijn. Denk daarbij alleen al maar aan weersomstandigheden (droogteperioden of extreem natte perioden, en temperatuursgemiddelden), grondwaterbeschikbaarheid en bodemsoort. Maar ook genetische afkomst van de soort speelt ook een rol.
Daarom is het beter om meer nauwkeurige methoden toe te passen, zoals bijvoorbeeld het gebruik van een aanwasboor.
Luchtfotoanalyse
Historische luchtfoto’s, en dan vooral het vergelijk tussen de verschillende opnamen over de jaren heen, kun je gebruiken om de groei en leeftijd van de bomen te benaderen.
Invasieve en semi-invasieve methoden
We spreken over invasieve methode omdat er bij deze twee onderstaande methoden een gaatje in de stam van de boom geboord wordt. Bij de aanwasboor is dit iets meer dan één cm. En bij de resistograaf is dit slechts enkele millimeters in diameter.
Aanwasboring (incrementele boring)
Bij deze methoden neem je een houtmonster uit de stam om de jaarringen te tellen. Dit is een vrij exacte methode om de leeftijd van een boom te bepalen.
Bemerk echter dat de hoogte waarop de meting gebeurd in de stam belangrijk is. Hoe lager de meting gebeurt, hoe meer jaarringen je zal aantreffen en hoe nauwkeuriger de meting.
Echter te laag bij het maaiveld een aanwasboring uitvoeren geeft dan ook weer een vertekend beeld. Omdat de houtvaten er anders kunnen georiënteerd zijn dan in de zuivere stam zelf. Denk daarbij maar aan de overgang van de onderstam naar de stamvoet en wortelaanzetten.
Resistograaf of boorresistograaf
Met een dunne elektrisch gedreven boor van enkele millimùeters, boor je in de boom. Tijdens het boren wordt de weerstand gemeten en weergegeven op een kaart. Deze weestand staat in verhouding tot de interne structuur van de stam die je wenst te analyseren. Per jaarring zal je de weerstand van de boring zien wijzigen, waardoor je ook hier de jaarringen kan tellen.
Dit is een tevens een vrij exacte methode om de leeftijd van een boom te bepalen. Net zoals bij gebruik van een aanwasboor.
Effect op de boom bij de invasieve methoden
Het gebruik van deze invasieve methoden heeft zeer weinig tot haast geen effect op de gezondeheid van de boom. De gaatjes die ontstaan door de metingen voor het bepalen van de ouderdom van de boom zullen erg snel en volledig dichtgroeien. Tenzij de boom in zeer slechte conditie vertoefd. Maar hier zijn er dan andere elementen die een veel belangrijkere rol spelen dan de aangehaalde meetmethoden.
Het boren creëert in de stam een kleine opening of wonde, die vatbaar is voor infecties en schimmels. Echter zal deze wonde erg snel dichtgroeien vanuit het cambium, waardoor er geen lucht meer via het gaatje in de stam kan. En schimmelsporen geen gunstige omstandigheden meer hebben om zich verder te ontwikkelen of het hout te koloniseren.
En omdat de boorgaatjes zo klein zijn, kan men ook niet spreken over structurele of conditionele verzwakking. Het effect van het verlies van houtvaten of tracheïden op de plaats van de boring is haast nihil ten opzicht van de totale boom. Uiteraard zeer jonge bomen met een kleine diameter onderzoek je best niet met een aanwasboor of resistograaf. Het boorgaatje is procentueel hoger bij deze zeer jonge bomen ten opzichte van hun totale stamdiameter, dan bij dikkere en ouder bomen.
Benodigde instrumenten voor het bepalen van de leeftijd van een boom
- Aanwasboor:
- Haglöf Increment Borer: Bekend om zijn duurzaamheid en precisie.
- Suunto Increment Borer: Populair voor wetenschappelijke toepassingen.
- Boorresistograaf:
- Resistograph® van Rinntech: voor het meten van houtweerstand.
-
RESI PowerDrill ® van IML: eveneens voor het meten van houtweerstand.
Meer over de aanwasboor: beschrijving en gebruik
Wat is een aanwasboor?
Een aanwasboor is een speciaal ontworpen handmatige boor die je gebruikt om een smal, cilindrisch houtmonster (spinthout en kern) uit de stam van een boom te halen.
Dit monster bevat de jaarringen van de boom, waardoor onderzoekers de leeftijd en groeiomstandigheden van de boom kunnen bepalen. Zonder de boom te hoeven kappen. Door het tellen van de jaarringen, bekomt men de leeftijd of ouderdom van de boom.
Hoe gebruik je een aanwasboor om de ouderdom van een boom te bepalen?
Selecteer de juiste locatie waar je gaat boren voor ouderdomsbepaling
Om de ouderdom of leeftijd van een boom zo exact mogelijk te bepalen, kies je best een plek net boven de stamvoet. De stamvoet is de exponentieel aanlopende voet die overgaat in de relatief rechte stam van de boom. Net boven de stamvoet boren geeft een vrij accuraat resultaat van de leeftijd van de boom.
Wanneer je te hoog boort, kan het zijn dat er minder jaarringen aanwezig zijn, dan net boven de stamvoet. En wanneer je in de stamvoet boort kan het zijn dat je in warrig weefsel boort en de jaarringen niet goed of correct kan zien.
Echter bij gestandaardiseerd werk zoals voor bosbouw toepassingen bij het bepalen van de aanwas van een boombestand, boor je op 1,3 meter boven het maaiveld. Dit is op borsthoogte. Wens je jaren later te vergelijken hoe de aanwas zich heeft gemanifesteerd over de jaren heen, is het belangrijk om steeds op dezelfde hoogte te boren.
Vermijd uiteraard locaties op de stam waar knoesten, littekens of defecten aanwezig zijn.
Voorbereiding
Reinig de boor door vuil en hard van eventueel eerdere boring te verwijderen.
En controleer op beschadigingen of roest. Een roestige boor krijg je mischien na het maken van het boorgat niet meer terug uit de boom.
Zorg dat de snijkanten van de boorpunt scherp zijn, zodat je een zuivere snede kan maken.
Hoe beter je gereedschap en hoe properder, hoe duidelijker je nadien je houtmonster kan aflezen.
Boor met de aanwasboor in de boom
Plaats de boor loodrecht (haaks) en met de boorpunt op de stam. Let dus op bij schuin staande bomen, dat je ook hier haaks op de stam boort. Draai de boor met gelijkmatige druk dan met de klok mee om deze in de stam te drijven. En ga minimaal door tot het midden van de stam is bereikt. Om een volledig groeipatroon van de boom weer te geven in het houtmonster.
Je kan vooraf aan de boring, nagaan tot waar je de boor in de boom moet draaien om zeker tot in het centrum van de stam te boren. Dit kan je doen door de aanwasboor naast de boom te houden en een merkteken op de aanwasboor aan te brengen, zodat je weet tot waar je de boor in de stam moet draaien.
Bij grotere bomen kan het nodig zijn om dieper dan het midden van de stam te boren. Bemerk dat de middelste jaarring daarom niet altijd juist in het centrum van de stamsectie ligt. De middelste jaarring van de boom, die je ook mee moet aanboren om de juiste ouderdom van de boom te kennen, kan concentrisch gelegen zijn.
Of je boring kan voorbij, maar naast de middelste jaarring gaan. Wanneer je dan voldoend diep hebt geboord, zie je op een bepaald moment dat de kromming van de jaarringen omdraaien. Dan weet je al ten minste aan welke zijde het centrum zich bevindt en hoe oud de boom al zeker minimaal is.
Verwijder het kernmonster
Schuif de extractor, of ook lepel genaamd, in de holle schacht tot voorbij het uiteinde van de boor. Draai de boor een halve slag terug (tegen de klok in) om de kern los te maken. Dit houtstaal laat toe een visuele telling te maken van de jaarringen. Waardoor je de leeftijd van de boom kan bepalen.
Boorkernen van stalen genomen met aanwasboor tijdens de leeftijdsbepaling van enkele bomen. Foto genomen tijdens een hagelbui (zie witte bolletjes).
Verwijder de aanwasboor onmiddellijk na retractie van het monster
Als je tot de juiste diepte hebt geboord om de leeftijd van de boom te kunnen bepalen, verwijder de boor dan voorzichtig, doch onmiddellijk. Terwijl de extractor zelf op zijn plaats blijft zitten. Dit doe je door de aanwasboor in tegenwijzerzin te draaien.
De aanwasboor iets te lang in het boorgat laten zitten kan de boor afknellen, zodat je ze er niet meer uit krijgt. Het hout zet zich namelijk na het boren, waardoor de diameter van het geboorde gat kleiner wordt.
Haal nu de extractor uit de boor; de kern ligt op de extractor en kan je verzamelen. Je kan nu ook de jaarringen tellen om de leeftijd van de boom te bepalen.
Bemerk dat de breedte van de jaarringen je ineens ook informatie geeft over de groeiomstandigheden van de boom. Of als er verkleurd of aangetast houtweefsel in het boorstaal voorkomt, je misschien verder nader onderzoek naar aantastingen, moet uitvoeren. Wat mogelijk is door middel van een geluidstomografie.
Afwerking
De boorgatopening moet je niet afdichten.
Door het maken van het gat is er reeds lucht binnengetreden in de wonde. En is de afgrendeling reeds begonnen. De boom zal buiten de chemische afgrendeling die zo goed als onmiddellijk gebeurd, de wonde of de boorgatopening ook overgroeien door middel van callusvorming.
Als de boorgatopening is dicht gegroeid is het voor eventuele schimmels veel moeilijker om zich nog te verspreiden.
Sommige deskundigen raden aan om het boorgat af te dichten met een geschikte sealer of was om infecties te voorkomen. Wij zijn echter niet van deze mening. Het is vergelijkbaar met het gebruik van wondafdekmiddel, waarvan we in de boomverzorging weten dat dit meer kwaad dan goed doet.
Reiniging van de aanwasboor
Verwijder houtresten en hars.
Smeer de boor licht in met olie om roest te voorkomen.
Soorten aanwasboren
Er zijn verschillende soorten aanwasboren, afhankelijk van het gebruik, de voorkeur en de te onderzoeken houtsoort (lichte of zachte houtsoort, tegenover harde houtsoorten):
Eéngreepsaanwasboor
- Kenmerk: heeft één handvat aan het uiteinde.
- Gebruik: geschikt voor ouderdomsbepaling van kleinere bomen en lichtere werkzaamheden.
Tweegreepsaanwasboor
- Kenmerk: beschikt over een T‑vormig handvat voor extra hefboomwerking.
- Gebruik: ideaal voor grotere bomen en harder hout.
Variaties in schachtdiameter
- Smalle Boor (bijv. 4,3 mm): laat een kleiner boorgat achter, minder invasief (je beschadigt iets minder houtvaten of tracheïeden).
- Brede Boor (bijv. 5,15 mm of meer): makkelijker om grotere kernmonsters te verkrijgen, maar laat een iets groter boorgat achter.
Lengtevariaties
- Korte boor: voor dunne stammen of takken.
- Lange Boor: voor dikke stammen; kan tot het hart van de boom reiken.
Bekende merken en modellen
- Haglöf Sweden:
- Bekend om duurzaamheid en precisie.
- De Haglöf modellen variëren in lengte en diameter.
- Suunto:
- Populair in wetenschappelijke kringen.
- Staat bekend om scherpe snijkanten en betrouwbaarheid.
- Pressler:
- Aanbod van gespecialiseerde aanwasboren voor specifieke toepassingen.
Beste locatie voor het nemen van houtstalen of metingen
- Borsthoogte (1,3 m boven de grond): dit is de standaardhoogte voor diameter- en leeftijdsmetingen.
- Vermijd stamvoet en takken: deze gebieden vertonen afwijkingen door wortelgroei of takvorming, waardoor je geen representatieve leeftijd van de boom kan bepalen.
- Consistentie: voor vergelijkingen tussen bomen of herhaalde metingen is het belangrijk om steeds op dezelfde hoogte te meten.
Desktop onderzoeksmethoden om leeftijd boom te bepalen
Naast fysieke onderzoeken in het veld is het even nuttig om na te gaan of we aan ge hand van fotografisch materiaal zoals luchtbeelden of andere documenten meer kunnen te weten komen over de leeftijd van een boom.
Luchtfoto’s en satellietbeelden
- Historische Analyse: door oude luchtfoto’s te bekijken, kun je bepalen wanneer een boom is geplant of begonnen met groeien.
- Groei- en veranderingspatronen: identificeer veranderingen in het bladerdak om groei te analyseren.
Documentatie en archieven
- Gemeentelijke registers: sommige gemeenten houden een dataset bij van hun boomaanplantingen.
- Historische kaarten: oude kaarten kunnen informatie geven over bebossing en individuele bomen.
Conclusie
Het nauwkeurig bepalen van de ouderdom of leeftijd van een boom is van groot belang voor ecologische, wetenschappelijke en juridische doeleinden (want er bestaat zoiets als de 30-jarige verjaring).
Hoewel er verschillende methoden beschikbaar zijn, is het essentieel om een balans te vinden tussen nauwkeurigheid en de gezondheid van de boom.
Invasieve technieken zoals de aanwasboor en resistograaf bieden meer precisie. Maar omdat ze invasief zijn, moet je ze met zorg uitvoeren om schade te minimaliseren.
Daarom zijn alternatieve methoden zoals desktoponderzoek en de deskundigheid in visuele boominspecties goede aanvullende of vervangende methoden die informatie bieden, zonder fysieke ingrepen.
Door de juiste technieken en instrumenten te gebruiken, kunnen we waardevolle inzichten verkrijgen terwijl we onze bomen beschermen.